Zarówno środki spożywcze, jak i produkty kosmetyczne, są elementem naszej codzienności. Te pierwsze odżywiają organizm od wewnątrz poprzez ich spożycie, te drugie pielęgnują ciało z zewnątrz. Zdarza się jednak, że obie kategorie mogą zostać pomylone ze względu na kształt, zapach, kolor, wygląd, opakowanie, etykiety, pojemność lub wielkość. Mowa tu o szczególnie o wszelkiego rodzaju kosmetykach, które przypominają jedzenie np. kulach do kąpieli przypominających smakowitą babeczkę, pachnących czekoladą balsamach o konsystencji musu albo mydeł w kształcie owoców. Ma to znaczenie w szczególności w przypadku specjalnej grupy konsumentów o mniejszej świadomości życiowej, jaką są dzieci. W konsekwencji takiej pomyłki pojawia się bowiem ryzyko konsumpcji produktu, który nie jest w tym celu przeznaczony i może być przy takim użyciu niebezpieczny. Właśnie to interesujące zagadnienie było przedmiotem rozstrzygnięcia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 2 czerwca 2022 r. w sprawie C‑122/21[1].
Jak uznał Trybunał w każdym indywidualnym przypadku właściwe organy krajowe powinny na podstawie obiektywnych cech rozpatrywanego produktu ocenić i uzasadnić, czy
„ze względu na ich [swój] kształt, zapach, kolor, wygląd, opakowanie, etykiety, pojemność lub wielkość mogą [może] zostać uznane [uznany] przez konsumentów, w szczególności przez dzieci, za środki spożywcze, a w konsekwencji mogą [może] zostać spożyte [spożyty] przez umieszczenie ich [go] w jamie ustnej, wyssanie lub połknięcie”.
Oznacza to, że jedynie pobieżne podobieństwo do produktu spożywczego, podczas gdy inne właściwości takie jak skład, opakowanie i materiały wskazują na inną kategorię produktową, nie jest wystarczającą przesłanką do zakazania obrotu takim produktem. Z drugiej jednak strony TSUE zachowawczo wskazał, że już takie podejrzenie błędnej kwalifikacji produktu stwarza potencjalne ryzyko wystąpienia negatywnych konsekwencji w przypadku umieszczenia go w jamie ustnej, wyssania lub połknięcia. Interpretując art. 1 ust. 2 dyrektywy Rady 87/357[2] nie jest zatem konieczne wykazanie za pomocą obiektywnych i potwierdzonych danych, iż okoliczność umieszczenia w jamie ustnej, wyssania lub połknięcia produktów, które nie są środkami spożywczymi, ale mogą być za takie wzięte, wiąże się z zagrożeniem i może skutkować na przykład uduszeniem, zatruciem, przebiciem lub niedrożnością przewodu pokarmowego. Byłoby to bowiem sprzeczne z nakazem ochrony osób i konsumentów. Innymi słowy, już samo wysokie prawdopodobieństwo uznania produktu niespożywczego za żywność jest wystarczające do kwalifikacji go jako stwarzający zagrożenie.
TSUE podsumowując omawiany przypadek wskazał, że zakazem obrotu, przywozu, produkcji lub wywozu objęty jest produkt spełniający równocześnie cztery kumulatywne przesłanki, które należy weryfikować po kolei:
- produkt powinien być produktem nieżywnościowym mającym kształt, zapach, kolor, wygląd, opakowanie, etykiety, pojemność lub wielkość środka spożywczego;
- cechy wymienione w poprzednim punkcie powinny być tego rodzaju, że konsumenci, w szczególności dzieci, mogą uznać produkt za środek spożywczy;
- w konsekwencji produkt mógłby zostać spożyty przez konsumentów poprzez umieszczenie go w jamie ustnej, wyssanie lub połknięcie;
- okoliczność umieszczenia tego produktu w jamie ustnej, wyssania go lub połknięcia mogłaby wiązać się z zagrożeniem i mogłaby skutkować na przykład uduszeniem, zatruciem, przebiciem lub niedrożnością przewodu pokarmowego.
W omawianej sprawie spółka prawa angielskiego dystrybuująca kule do kąpieli na terytorium Litwy za pośrednictwem strony internetowej została poddana kontroli urzędu ochrony konsumentów na Litwie (Valstybinė vartotojų teisių apsaugos tarnyba – VVTAT). W następstwie kontroli urząd wydał decyzję wskazując, że produkty kosmetyczne dystrybuowane przez podmiot nie spełniają wymagań prawa unijnego z art. 3 lit. a) i art. 20 ust. 1 rozporządzenia nr 1223/2009[3], ponieważ ich wygląd zewnętrzny imituje środki spożywcze. Tym samym urząd zakazał wprowadzania rozpatrywanych produktów do obrotu i zobowiązał dystrybutora do wycofania ich z rynku, ostrzeżenia konsumentów o zagrożeniu związanym z tymi produktami, poinformowania konsumentów o możliwości zwrotu owych produktów do sprzedającego i przekazania informacji na temat sposobu dalszego postępowania. Z takim rozstrzygnięciem nie zgodziła się spółka, która wniosła sprawę do Okręgowego Sądu Administracyjny w Wilnie. Sąd ten uchylił decyzje VVTAT i zobowiązał urząd do ponownego rozpatrzenia sprawy. Od tego orzeczenia apelacje wniósł z kolei VVTAT. Ostatecznie sprawa zawisła przed Naczelny Sądem Administracyjnym Litwy (Lietuvos vyriausiasis administracinis teismas), który postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do TSUE o wyjaśnienie wskazanych wątpliwości.
Warto wspomnieć, że zgodnie z polskim prawem na etykiecie lub opakowaniu „imitacji” produktów spożywczych należy zamieścić zrozumiałą i łatwą do odczytania informację o rzeczywistym przeznaczeniu imitacji, sposobie używania i zalecanych środkach ostrożności oraz wskazówki dotyczące postępowania w sytuacji zagrożenia.
W Centrum Prawa Produktowego ProductLaw doradzimy Państwu jak zminimalizować ryzyko zakwestionowania produktu, który może kojarzyć się z artykułami spożywczymi – mamy bogate doświadczenie w obu dziedzinach. Zapraszamy również do śledzenia social media – nie przegap ciekawostek prawnych, które mogą dotyczyć Twojej branży!
[1] Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 2 czerwca 2022 r. w sprawie C‑122/21 mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Lietuvos vyriausiasis administracinis teismas (najwyższy sąd administracyjny Litwy) postanowieniem z dnia 24 lutego 2021 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 26 lutego 2021 r., w postępowaniu: Get Fresh Cosmetics Limited przeciwko Valstybinė vartotojų teisių apsaugos tarnyba, przy udziale: V.U. (https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=260187&pageIndex=0&doclang=PL&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=3906679).
[2] Dyrektywa Rady z dnia 25 czerwca 1987 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich dotyczących produktów, których wygląd wskazuje na przeznaczenie inne niż rzeczywiste, zagrażających zdrowiu lub bezpieczeństwu konsumentów (Dz.U.UE.L.1987.192.49), w Polsce implementowana przez Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 kwietnia 2004 r. w sprawie dodatkowych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i znakowania produktów, które stwarzają zagrożenie dla konsumentów przez to, że ich wygląd wskazuje na inne niż rzeczywiste przeznaczenie (Dz.U.2004.71.644).
[3] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczące produktów kosmetycznych (Dz.U.UE.L.2009.342.59 ze zm.).