Zgodnie z przyjętą metodologią jego wielkość waha się od 0,1 –5,000 µm (do pół centumetra)[1]. To zwykle tyle, co grubość ludzkiego włosa. Jest mieszaniną, czasem nawet pyłem, złożonym z fragmentów o różnych kształtach, składzie i właściwościach. Według badań Europejczyk zjada go tygodniowo około 2g[2]. To właśnie mikroplastik.
O mikroplastiku (oraz jego jeszcze mniejszej formie – nanoplastiku) głośno zrobiło się stosunkowo niedawno. Wyszukując hasztag #microplastics odnajdziemy na Instagramie 104693 wyniki. Co ciekawe – większość postów jest w języku niemieckim.
To jednak nie przypadek. Wątpliwości co do występowania mikroplastiku i jego wpływu na zdrowie jako pierwszy otwarcie wskazał niemiecki organ nadzoru żywności – Bendesintitut fur Risikobewertung (BfR). W 2016 r. opierając się na art. 29 rozporządzenia nr 178/2002[3] zawnioskował do EFSA o przygotowanie opinii naukowej w tym zakresie. W odpowiedzi Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności opublikował opracowanie analizujące obecności mikroplastiku i nanoplastiku w żywności, ze szczególnym uwzględnieniem owoców morza[4].
We wspomnianym sprawozdaniu przygotowanym przez panel CONTAM stwierdzono, że mikroplastik znajdziemy w rybach i owocach morza, soli morskiej, ale także piwie oraz miodzie. Ustalono, że w średniej porcji małży omułków (250 g) może znajdować się ok. 7 µg mikroplastiku, a w zależności od gatunku ryb od 150 µg do 550 µg w 300 g produktu. Co więcej eksperci wyjaśnili, że potencjalnie możliwa jest migracja mikroplastiku pomiędzy poziomami troficznymi tzn. w łańcuchu pokarmowym. Innymi słowy, elementy rozpadu tworzyw sztucznych są połykane przez zooplankton (mylnie odbierający je jako pokarm), kolejno taki zooplankton spożywają ryby, a na końcu człowiek. Mimo tych zaskakujących stwierdzeń pierwotne podsumowanie raportu okazało się dosyć zachowawcze. W dużym uproszczeniu stwierdzono, że dla wyciągnięcia wiążących wniosków konieczne są dalsze badania nad mikro- i nanoplastikiem.
Ostrożne kroki EFSA wynikają zapewne ze złożoności problemu. Pochodzenie mikroplastiku w środowisku ma bowiem wiele źródeł[5]. Podstawowym jest obecność odpadów z tworzyw sztucznych w środowisku wodnym, gdzie nie może zajść proces biodegradacji. Dalej mikroplastik uwalniany jest z opakowań i przyborów kuchennych po wpływem ciepła, tłustego lub kwaśnego środowiska, promieniowania UV, uszkodzeń struktury plastiku. Czasem cząstki mikroplastiku są zawarte w kosmetykach: żelach do kąpieli z brokatem, past do zębów z drobinkami, peelingach, a te wraz ze spłukaniem trafiają do wody. Ponadto należy uwzględnić jeszcze mikroplastik pochodzący z tkanin syntetycznych wykorzystywanych w przemyśle odzieżowym (zarówno podczas produkcji odzieży, jak i jej prania), ale także używany do produkcji np. wykładzin. W mniejszej skali obecność cząstek plastiku powoduje również tarcie opon samochodowych o asfalt, czy rozpad kadłubów statków.
Badacze na razie nie są pewni co do wpływu mikroplastiku na zdrowie i życie człowieka. Określenie takich skutków jest niezwykle skomplikowane biorąc pod uwagę różnorodność tworzyw wchodzących w skład plastikowej mieszaniny. Zwykle zgadzają się co do jednego – największe ryzyko stwarza nie sama obecność mirkoplastiku w ciele człowieka, ale uwalniające się z tworzyw sztucznych substancje dodatkowe: per- i polifluoroalkilowe (PFAS), bisfenol A, ftalany, polichlorowane bifenyle, WWA. Zapewne właśnie ta obawa była powodem nadania badaniom nad mikroplastikiem priorytetu w opublikowanej w 2017 r. strategii EFSA „Horizon 2020”[6].
Jednakże temat mikroplastiku nurtuje nie tylko organy związane z zapewnieniem bezpieczeństwa żywności. Uwzględniając charakter problemu w dyskusję włączył się również Europejski Urząd ds. Substancji Chemicznych (EICHA). EICHA zadeklarowała podjęcie działań ku zmniejszeniu występowania mirkoplastiku poprzez przepisy rozporządzenia REACH – załącznik XVII[7].
Jak wynika z danych Eurobarametru opublikowanych rok później – w 2019 r. – średnio połowa konsumentów UE słyszała o mikroplastiku a 21% twierdzi, że martwi ich mikroplastik w żywności. Odpowiedzią na niepokój społeczny miała być współpraca obu urzędów (EFSA i ECHA) oraz wyraźne stwierdzenie niebezpieczeństwa jakie stwarza mikro- i nanoplastik[8].
Jako podsumowanie dotychczasowych działań i próbę uporządkowania działań zmierzających ku ograniczeniu albo wykluczeniu obecności mikroplastiku należy wskazać sympozjum zorganizowane przez EFSA w maju 2021 r. „A coordinated approach to assess the human health risks of micro- and nanoplastics in food”. Spotkanie będące platformą do dyskusji między naukowcami i regulatorami miało za zadanie przede wszystkim wyjaśnienie aktualnego stanu rzeczy i trwających badań nad mikroplastikiem, a w dalszej kolejności opracowanie ujednoliconej nomenklatury i definicji opisującej mikroplastik, podjęcie prób doprecyzowania metodologii badawczych oraz wydanie wytycznych dotyczących prowadzenia analiz tego zjawiska. Poza zagadnieniami czysto naukowymi poruszone zostały również tematy społeczno-socjologiczne m.in. w wystąpieniach „Wzajemne oddziaływanie nauki i społeczeństwa: ewolucja badań, dyskursu publicznego i obawy społeczne” oraz „Narażenie ludzi na mikro- i nanoplastik: co budzi obawy obywateli?”. Na ten moment czekamy na podjęcie przez interesariuszy kolejnych kroków w celu wprowadzenia przepisów prawa żywnościowego dotyczących mikroplastiku.
Tymczasem na rewolucyjne zmiany powinna przygotować się inna branża. Do końca 2021 r. Komisja Europejska planuje bowiem opublikować propozycję zakazu stosowania mikroplastiku w kosmetykach[9]. Warto zatem na bieżąco monitorować aktywność Komisji w dziedzinie prawa kosmetycznego.
Jeżeli mikroplastik i przyszłe regulacje mogą dotyczyć Państwa biznesu – zapraszamy do kontaktu. Podpowiemy jak przygotować się na zmiany w prawie.
Alicja Michałowska, prawniczka naszej Kancelarii, na temat plastiku, który staje się coraz istotniejszym problemem w UE wypowiedziała się na łamach Gazety Wyborczej w ramach wspólnej akcji edukacyjnej „Jedna Planeta. Jedno Życie. Żywność”. Zapraszamy do lektury artykułu: LINK
Źródła:
[1] EFSA „Presence of microplastics and nanoplastics in food, with particular focus on seafood”, https://www.efsa.europa.eu/de/efsajournal/pub/4501.
[2] „No plastic in nature: Assessing plastic ingestion from nature to people” WWF, Dalberg, The University of New Castle, https://d2ouvy59p0dg6k.cloudfront.net/downloads/plastic_ingestion_web_spreads.pdf.
[3] Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności (Dz.U. L 31 z 1.2.2002, str. 1—24 ze zm.).
[4] EFSA „Presence of microplastics and nanoplastics in food, with particular focus on seafood”, https://www.efsa.europa.eu/de/efsajournal/pub/4501.
[5] https://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/society/20181116STO19217/microplastics-sources-effects-and-solutions; https://ec.europa.eu/environment/chemicals/reach/pdf/39168%20Intentionally%20added%20microplastics%20-%20Final%20report%2020171020.pdf
[6] „Horizon 2020: EFSA’s Priority Research Topics”, https://www.efsa.europa.eu/en/supporting/pub/en-1166.
[7] Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (Dz.U. L 396 z 30.12.2006, str. 1—794), https://echa.europa.eu/pl/hot-topics/microplastics; https://echa.europa.eu/documents/10162/28801697/qa_intentionally_added_microplastics_restriction_en.pdf/5f3caa33-c51f-869e-81c8-7e1852a4171c.
[8] https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/event/AF20190703-ax10a_MH.pdf, https://echa.europa.eu/documents/10162/28801697/qa_intentionally_added_microplastics_restriction_en.pdf/5f3caa33-c51f-869e-81c8-7e1852a4171c.
[9] https://cosmeticseurope.eu/echa-rac-and-seac-opinion