Wielkimi krokami zbliża się 28 listopada 2021 r.– termin na przyjęcie i publikację krajowych przepisów wdrażających postanowienia unijnej dyrektywy nr 2019/2161[1] aktualizującej dyrektywy nr 93/13/, 98/6, 2005/29 oraz 2011/83. Akt ten, zwany również „dyrektywą Omnibus”, ma za zadanie wprowadzenie standardów wysokiego poziomu ochrony konsumentów, którzy wraz z rozwojem technologii narażeni są na styczność z nowymi, nieznanymi dotychczas nieuczciwymi praktykami. Sama nazwa potoczna regulacji tj. „Omnibus” dobrze opisuje zakres jej obowiązywania, bowiem nowe przepisy będą dotyczyć towarów i usług z najróżniejszych dziedzin.
Przykładem działań, których dotyczy dyrektywa, jest m.in. opłacanie mechanizmu pozycjonowania danego towaru lub usługi w wyszukiwarce lub porównywarce internetowej, profilowanie ofert w oparciu o dane zgromadzone na temat konsumenta, korzystanie z „botów” dokonujących zakupów udając osoby fizyczne, czy moderowanie opinii wykorzystywanych np. w celach marketingowych. Warto zaznaczyć, że jak wynika z badań[2], aż 93% kupujących przez Internet dokonuje decyzji zakupowej w oparciu o opinie dotyczące produktu, a 86% konsumentów weryfikuje opinie o sprzedawcy. Ponadto dyrektywa modernizuje przepisy regulujące kryteria w zakresie stosowania sankcji, które chociaż nie są wyczerpujące, mają w założeniu stanowić ich ujednolicone stosowanie w całej UE.
Ciekawymi propozycjami nowych przepisów jest zobowiązanie do informowania konsumenta o wcześniejszej cenie w przypadku jej obniżki, konieczność podania domyślnych głównych parametrów decydujących o plasowaniu przedstawianych za pośrednictwem wyszukiwarki ofert, zobowiązanie do przedstawienia informacji o charakterze podmiotu oferującego towar lub usługę za pośrednictwem internetowych platform handlowych (czy jest to przedsiębiorca – relacja B2C, czy konsument – relacja C2C) – co istotnie wpływa na obowiązki związane z umową i zakres ochrony prawnej podmiotów. Jak wynika z treści dyrektywy, wymagane informacje powinny być zwięzłe oraz łatwo i bezpośrednio dostępne w dobrze widocznym miejscu. Nowe rozwiązania prawne mają również istotnie ograniczyć niekorzystne skutki umów zawieranych podczas tzw. „wycieczek” (spotkań dla konsumentów zorganizowanych w celu promocji), nieumówionej wizyty przedsiębiorcy w miejscu zamieszkania lub zwykłego pobytu konsumenta albo pokazu. Ma to przede wszystkim zapewniać ochronę konsumentów najczęściej poddawanych takim praktykom, np. seniorów.
Z naszego podwórka warto przywołać w tym miejscu działania UOKiK rozpoczęte już w kwietniu 2021 r., kiedy to organ zakwestionował uczciwość działań portali ceneo.pl oraz opineo.pl. Podniesione wątpliwości miały związek z prezentowanymi tam opiniami i metodyką uwzględniania w statystykach negatywnych komentarzy[3]. Ponadto od lipca UOKiK wdrożył weryfikację opinii użytkowników o produktach i firmach widocznych na stronach www. Temat ten stał się szczególnie chętnie omawiany najprawdopodobniej w efekcie opublikowania przez organizację pozarządową „Instytut Ochrony Praw Konsumentów” głośnego artykułu „Władcy marionetek”[4].
Biorąc pod uwagę powyższe, warto przyjrzeć się bliżej projekcie ustawy o zmianie ustawy o prawach konsumenta oraz niektórych innych ustaw[5], która obecnie znajduje się na etapie opiniowania. Jej zadaniem jest wprowadzenie do polskiego prawa założeń dyrektywy „Omnibus”. Projekt nowelizacji zakłada modyfikację ustawy o prawach konsumenta przede wszystkim w zakresie prawa odstąpienia od umowy. Z kolei proponowane modyfikacje ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów dotyczą w głównej mierze sankcji za stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów oraz wykorzystywanie niedozwolonych postanowień umownych. Wreszcie założenia zmian dotyczą także ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, poszerzając katalog przesłanek uznania praktyki rynkowej (z działania i z zaniechania) za wprowadzającą w błąd oraz aktualizując „czarną listę nieuczciwych praktyk rynkowych”. Znowelizowana zostanie również ustawa o informowaniu o cenach towarów i usług w kontekście udostępnienie konsumentowi wiedzy o cenie przed promocją. Projekt uwzględnia również sankcje za nieprawidłową realizację tych obowiązków w wysokości do 40 tysięcy złotych! Dodatkowo w świetle przedstawionej koncepcji towarem, którego nie będzie można zakupić poza lokalem przedsiębiorstwa, będą wyroby medyczne. Jak czytamy w uzasadnieniu: „Jest to szczególnie istotne, z uwagi na fakt, że najczęściej naruszenia praw konsumentów dotykają osoby starsze, dla których konsekwencje finansowe podjętych zobowiązań są najbardziej dotkliwe.”, a ich wybór jest nieprzypadkowy – „z wiekiem coraz ważniejsze staje się zdrowie, a przedsiębiorca na pokazie stara się wywołać potrzebę zakupu, np. bardzo kosztownej usługi, wskazując m.in. na trudności związane z korzystaniem z opieki medycznej w ramach NFZ (długie oczekiwanie na konsultacje u lekarzy specjalistów).”.
Należy zauważyć, że spodziewaną konsekwencją wdrożenia przepisów „omnibusowych” powinna być zarówno znacząca korzyść dla konsumentów, jak również przedsiębiorców. Ci drudzy, dzięki wyższej harmonizacji prawa między państwami członkowskimi, będą mogli podjąć odważniejsze decyzje dotyczące ekspansji poza rynki krajowe. Zmiany jakimi zaowocuje opisana rewolucja będziemy mogli obserwować po 28 maja 2022 r. Dzień ten stanowi początek obowiązywania przepisów z dyrektywy nr 2019/2161. Na marginesie warto wspomnieć, że wyjątkowo w razie braku terminowej albo dokonania wadliwej implementacji rozwiązań w prawie krajowym po tej dacie, konsumenci mogą powołać się wprost na przepisy dyrektywy[6].
Zachęcamy do śledzenia social media Product Law https://product-law.pl/, gdzie będziemy sygnalizować kolejne etapy prac nad implementacją dyrektywy „Omnibus” do polskiego porządku prawnego. W razie jakichkolwiek wątpliwości dotyczących praktyk marketingowych zapraszamy natomiast do kontaktu bezpośredniego.
[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2161 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 98/6/WE, 2005/29/WE oraz 2011/83/UE w odniesieniu do lepszego egzekwowania i unowocześnienia unijnych przepisów dotyczących ochrony konsumenta (Dz.U. L 328 z 18.12.2019, str. 7—28).
[2] Fałszowanie opinii w Internecie doświadczenia konsumentów na podstawie badania PBS sp. z o.o. na zlecenie UOKiK – Raport dotyczy badania z października 2020 r., str. 6.
[3] https://www.uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=17411
[4] http://prawakonsumentow.org.pl/wladcy-marionetek/?fbclid=IwAR25q6hgGuLl4FMohXkjQn6_J0Ondd_jbeZxW-o4N7g1wz06XdLkl79BnHg
[5] https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12348651/katalog/12800322#12800322
[6] Zasada bezpośredniego skutku prawa europejskiego, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=LEGISSUM:l14547&from=PL.